BỆNH ZONA
Bệnh zona hay herpes zoster là bệnh nhiễm trùng với biểu hiện với biểu hiện là các ban đỏ, mụn nước, bọng nước tập trung thành từng đám, thành chùm dọc theo đường đi của thần kinh ngoại biên. Bệnh do sự tái hoạt của virus Varicella zoster (VZV) tiềm ẩn ở rễ thần kinh cảm giác cạnh cột sống.
1. Căn nguyên,bệnh sinh
1.1 Căn nguyên
Căn nguyên là 1 virus hướng da và thần kinh có tên là Varicella zoster virus (VZV), thuộc họ virus herpes và cũng chính là virus gây bệnh thủy đậu.
1.2 Bệnh sinh
Ở người mắc bệnh thủy đậu,sau khi khỏi một số virus tồn tại trong hạch thần kinh cảm giác cạnh cột sống dưới dạng tiềm tàng,im lặng. Khi gặp điều kiện thuận lợi như suy giảm miễn dịch(người già yếu,dùng thuốc ức chế miễn dịch, đái tháo đường...), stress, điều trị ung thư... virus sẽ tái hoạt động, nhân lên và lan truyền gây viêm lan tỏa và hoại tử thần kinh. Đồng thời virus sexlan truyền ngược chiều đến da, niêm mạc và gây tổn thương.
2. Chẩn đoán
2.1 Lâm sàng
Bệnh zona chỉ phát triển ở một bên cơ thể hoặc tập trung ở những vị trí đặc biệt chứ không phát triển trên toàn bộ cơ thể. Nơi bệnh hình thành phổ biến nhất là ở cổ, vai, cánh tay hoặc quanh trán, mắt và đầu. Ngoài ra, zona cũng có thể tập trung dọc từ hông xuống đùi hoặc liên sườn từ một bên ngực lan ra sau lưng. Ở một số trường hợp cá biệt, bệnh có thể bị cả hai bên hay lan tỏa.
Bệnh khởi đầu với cảm giác bất thường trên một vùng da như bỏng, nóng rát, châm chích, tê, đau, nhất là về đêm, hiếm gặp hơn là dị cảm ở một vùng hoặc nhiều dây thần kinh chi phối từ 1-5 ngày. Kèm theo có thể nhức đầu, sợ ánh sáng và khó chịu. Thời kỳ này được cho là thời kỳ virus lan truyền dọc dây thần kinh.
Giai đoạn khởi phát: Khoảng nửa ngày đến một ngày sau, trên vùng da có dấu hiệu xuất hiện những mảng đỏ, hơi nề nhẹ, đường kính khoảng vài cm, gờ cao hơn bề mặt da, sắp xếp dọc theo đường phân bố thần kinh và dần dần nối với nhau thành dải, thành vệt.
Giai đoạn toàn phát: Vài ngày sau, trên những mảng đỏ da xuất hiện mụn nước, bọng nước tập trung thành đám giống như chùm nho, lúc đầu mụn nước trong căng khó vỡ nhưng về sau, chúng bắt đầu đục dần và vỡ ra tạo thành các vết loét. Khi lành, mụn đóng kết vẩy và để lại sẹo. Thời gian kể từ khi xuất hiện mụn nước cho đến khi vỡ và lành lại kéo dài khoảng 2 đến 4 tuần.
Ngoài các triệu chứng nêu trên, bệnh zona thần kinh còn gây đau nhức như kiểu bỏng buốt ở quanh khu vực bệnh. Nguyên nhân gây đau chủ là do virus gây bệnh tấn công dây thần kinh cảm giác. Thông thường, triệu chứng đau thường diễn ra mạnh mẽ ở bệnh nhân trên 50 tuổi. Ở trẻ em tổn thương ít, tiến triển nhanh.
Tùy thuộc vào vị trí bệnh zona thần kinh phát triển mà bệnh được chia thành các thể sau: Zona thần kinh ở cổ, zona thần kinh ở đầu, zona sọ não, zona hạch gối, zona mắt,.. Ngoài các vị trí nêu trên, đôi khi zona thần kinh còn xảy ra ở bộ phận sinh dục, hông, cánh tay, xương cùng và ụ ngồi,… Do đó, khi thấy xuất hiện dấu hiệu bất thường ở những vị trí này, bệnh nhân nên thăm khám sớm.
2.2 Cận lâm sàng
- Chẩn đoán tế bào Tzanck:thấy các tế bào gai lệch hình và tế bào đa nhân khổng lồ.
- Nuôi cấy virus: thường ít thực hiện
- PCR với bệnh phẩm trong dịch và các mô
3. Chẩn đoán phân biệt
- Giai đoạn khởi phát: phân biệt với các loại đau như đau đầu, viêm mống mắt, viêm thàn kinh cánh tay, đau dây thần kinh tọa...
- Giai đoạn mụn nước, bọng nước phân biệt với herpes simplex,viêm da tiếp xúc dị ứng
4. Điều trị
4.1 Mục tiêu: làm liền tổn thương,giảm đau,ngăn ngừa biến chứng
4.2 Phác đồ điều trị
- Tại chỗ: bôi hồ nước, kem acyclovir,kem kháng sinh tùy theo giai đoạn bệnh.
- Toàn thân:
+ Acyclovir 800 mg x 5 lần/ngày trong 7-10 ngày, nên được uống sớm nhất là trong 72h đầu. Hoặc
+ Faciclovir 500 mg x 3 lân/ngày trong 7 ngày
+ Ngoài ra: kháng sinh chống bọi nhiễm, giảm đau, kháng viêm, an thần, vitamin B liều cao
5. Biến chứng, di chứng
- Đau sau Zona (PHN) là hiện tượng đau dai dẳng trên 1 tháng, thậm chí hàng năm với biểu hiện đau nhạy cảm, đau ẩm ỉ hay đau nhói như dao đâm ở vùng da tổn thương zona đã lành sẹo. Nguyên nhân do VZV gây viêm, hoại tử và xơ hóa các đầu mút dây thần kinh.
- Ngoài ra có thể gặp viêm phổi, giảm thính lực, thị lực...
